Η αποκατάστασις της Σοφίας

3 Δεκεμβρίου 2023

Από Χρήστος Ζαμπούνης

Κάθε βιβλίο έχει μία ιστορία. Το η «Βασίλισσα Σοφία των Ελλήνων» έχει μία προϊστορία. Με τον συγγραφέα του Νίκο Παπακωνσταντίνου γνωρισθήκαμε το 1998, όταν εξέδωσα την «Βασιλική Οικογένεια της Ελλάδος». Ήταν μία εποχή που το θέμα της βασιλείας εν Ελλάδιήταν ταμπού και η βιβλιογραφία ελαχίστη. 1/4 του αιώνος αργότερα, η κατάστασις έχει μεταβληθεί άρδην. Αρκετοί συγγραφείς και ερευνηταί έχουν αρχίσει να μελετούν ένα από τα πιο παραμελημένα κεφάλαια της Ιστορίας μας.

Επίσης, εάν κρίνω από την κυκλοφοριακή επιτυχία ενός περιοδικού που διηύθυνα επί δέκα και πλέον, έτη, του «Life & Style», υπήρξε μία σχετική αποενοχοποίησις του βασιλικού ρεπορτάζ. Η πρόσφατος εκδημία του βασιλέως Κωνσταντίνου φαίνεται ότι απελευθέρωγε το μένος κατά της συγκεκριμένης οικογενείας, ως να ήταν μόνον εκείνος που έφταιξε για τα δεινά του τόπου.

Εντός αυτού του πλαισίου κυκλοφορεί η βιογραφία της γιαγιάς του και συζύγου του βασιλέως Κωνσταντίνου Α’, ή ΙΒ’ εάν προτιμάτε. Η επιλογή του προσώπου δεν ήταν τυχαία. Μετά την ανταπόκριση του πρώτου του βιβλίου «Πριγκίπισσες στην δίνη του πολέμου», συζητήσαμε με τον Νίκο το ενδεχόμενο ενός δευτέρου.

Όπως και με το πρώτο είχε μία συστολή, παρά την δεδηλωμένη κατάρτισή του και την επιστημοσύνη, αν μου επιτρέπεται η έκφρασις των γραπτών του. Υπάρχει ένας ενδιαφέρων εκδοτικός κανόνας, που τον είχα ακούσει στο Παρίσι, από τον εκδότη Patrick de Bourgnes.

Τον είχα ρωτήσει τι ενδιαφέρον εδύνατο να έχει η ιστορία της Μπουμπουλίνας για το γαλλικό κοινό, έστω και αν ήταν διά χειρός του Michel de Grece, κατά κόσμονπρίγκηπος Μιχαήλ της Ελλάδος. Μου είχε προκαλέσει μεγάλη εντύπωση, τότε, η απάντησίς του: «Une femme extraordinaire avec une vie extraordinaire». 

«Μία εξαιρετική γυναίκα με μία εξαιρετική ζωή». Αυτή ήταν η βασίλισσα Σοφία της Ελλάδος. Υπάρχει και ένας δεύτερος εκδοτικός κανών. Το βιβλιογραφικό κενό. Πλην της βιογραφίας του Ανδρέα Σκανδάμη του 1949, και της αλληλογραφίας της αυτοκράτειρας Φρειδερίκου προς την κόρη της, οι πηγές, όπως θα παρατηρήσει κανείς στο τέλος του βιβλίου, είναι ελάχιστες. Εκεί έγκειται και η αξία του ως άνω πονήματος, το οποίο εικονογραφείται με εκατοντάδες φωτογραφίες, αρκετές εξ’ αυτών ανέκδοτες.

Η «Βασίλισσα του Δάσους»

Οι ξένοι περιηγηταί που επεσκέπτοντο την Αθήνα τον 18ο και τον 19ο αιώνα, υπεγράμμιζαν πλην του θαυμασμού τους για το αττικό φως, το ερημικό και άνυδρο τοπίο. Η πρώτη βασίλισσα της Ελλάδοςπου θέλησε να προικίσει με έναν Κήποτην νέα πρωτεύουσα της χώρας ήταν η Αμαλία. Επρόκειτο για τον τότε Βασιλικό Κήπο, νυν Εθνικό, ο οποίος επί πολλά χρόνια ήταν ιδιωτικός.

Την ουσιαστική αναδάσωση των Αθηνών ανέλαβε η Σοφία, με λαμπρά αποτελέσματα, ορατά έως σήμερα.Ιδρύοντας την Ελληνική Φιλοδασική Ένωση το 1899, επεδόθη σε ένα οργανωμένο σχέδιο δενδροφυτεύσεωςπου όμοιό του δεν είχε υπάρξει έως τότε, ούτε ξαναϋπήρξε. Ο κατάλογος είναι μακρύς. Πεδίον του Άρεως, Φιλοπάππου, Λόφος Αρδηττού, Λυκαβηττός, Άλσος Παγκρατίου, Καστέλλα, Λόφος των Νυμφών, Άλσος Καισαριανής, κ.ά.

Στον αγώνα υπέρ του πρασίνου δεν ήταν μόνη. Όπως σημειώνει στην βιογραφία της ο Νίκος Παπακωνσταντίνου: «Τον Ιανουάριο του 1900 οι μαθητές και οι μαθήτριες των σχολείων, συνοδευόμενοι από χιλιάδες κόσμου κάθε κοινωνικής τάξεως, με τραγούδια, σαν παιχνίδι, σαν διασκέδαση, ανέβαιναν, χαρούμενη φάλαγγα, τον Λόφο του Φιλοπάππου, με τα δενδρύλλια στους ώμους. Έφτασε η πριγκίπισσα διαδόχου και σηματοδότησε την έναρξη της προσπάθειας φυτεύοντας η ίδια το πρώτο δενδρύλλιο. Όλα τα παιδιά ξέσπασαν σε ενθουσιώδη χειροκροτήματα και ρίχτηκαν τραγουδώντας στη δουλειά. Μέχρι το βράδυ ο Λόφος είχε πρασινίσει!».

Ως εκ της θέσεώς της αλλά και ως εκ του χαρακτήρος της, η Γερμανίς πριγκίπισσαπροέβη και σε μία σειρά ετέρων πρωτοβουλιών, όπως ο εξωραϊσμός του Ζαππείου και η διαρρύθμισις των παροχθίων του Ιλισσού ποταμού. Έργο της είναι η θαυμαστή δενδροστοιχία της Ηρώδου Αττικού, καθώς και η κατεδάφισις ενός παράταιρου κτιρίου, του Πανοράματος, έμπροσθεν του Παναθηναϊκού Σταδίου, που ανηγέρθη το 1896 εν όψει των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων της συγχρόνου Ιστορίας.

«Δεν είναι υπερβολή να ισχυριστεί κανείς ότι ακόμα και σήμερα, ό,τι πράσινο υπάρχει στην Αθήνα, το οφείλει στην πριγκίπισσα Σοφία», καταλήγει ο συγγραφεύς.