ΚΙΝΗΜΑ ΤΗΣ 11ης ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1922.
ΓΕΝΙΚΑ.
Η συνωμοτική κίνηση Αξιωματικών στη Μικρά Ασία κάτω από τη διεύθυνση του Συνταγματάρχου Πεζικού Νικολάου Πλαστήρα είχε αρχίσει από τις αρχές του 1922, τη στιγμή που ο Κεμάλ προετοιμαζόταν για τη τελική επίθεση. Οι κινηματίες εκινούνταν δραστήρια για τον προσεταιρισμό οπαδών και την ανατροπή της Κυβέρνησης, όταν θα παρουσιαζόταν η κατάλληλη ευκαιρία. Παράλληλα οι βενιζελικές εφημερίδες στην Αθήνα και στην Κωνσταντινούπολη είχαν και αυτές αρχίσει να προβάλουν και να εξυμνούν την πολεμική δράση του.
Μετά τη δυσμενή τροπή, που έλαβε για την Στρατιά Μικράς Ασίας, η μεγάλη Τουρκική επίθεση στις 13 Αυγούστου του 1922 και ενώ τα υπολείμματα του Νοτίου Συγκροτήματος της Στρατιάς υποχωρούσαν προς την Ερυθραία, η στασιαστική κίνηση άρχισε να σημειώνεται ζωηρότερη, για να πάρει ουσιαστικό περιεχόμενο κατά την αποχώρηση των Μονάδων για τη Χίο και τη Λέσβο. Ο Διοικητής της Στρατιάς Αντιστράτηγος Γεώργιος Πολυμενάκος, έχοντας πληροφορίες για το προετοιμαζόμενο κίνημα, διέταξε τον Συνταγματάρχη Νικόλαο Πλαστήρα να μεταβεί στη Σάμο, αυτός όμως κατευθύνθηκε με το ατμόπλοιο <<Τήνος>> και τα τμήματά του στις 2 Σεπτεμβρίου 1922 στη Χίο. Από τη πρώτη στιγμή της άφιξής του άρχισαν οι συνωμοτικές ζυμώσεις. Η προσοχή των κινηματιών στράφηκε στον προσεταιρισμό των Αξιωματικών του Στόλου. Μέχρι της 7ης Σεπτεμβρίου είχαν προσχωρήσει στο στασιαστικό κίνημα οι περισσότεροι από τους Αξιωματικούς των Μονάδων στη Χίο και στη Λέσβο και των ελλιμενισμένων θωρηκτών και αντιτορπιλικών.
Στις 9 Σεπτεμβρίου συγκροτήθηκε στη Χίο τριμελής επιτροπή από τον Συνταγματάρχη Νικόλαο Πλαστήρα, τον Συναγματάρχη Παναγιώτη Γαρδίκα και τον Αντισυνταγματάρχη Μιλτιάδη Κοιμήση, η οποία έκρινε ότι επικεφαλής του κινήματος θα έπρεπε να τεθεί ο Διοικητής της ΙΙας Μεραρχίας Συνταγματάρχης Στυλιανός Γονατάς, γιατί ήταν ικανός Αξιωματικός και το πρόσωπό του ενέπνεε εμπιστοσύνη στους περισσότερους Αξιωματικούς. Αυτός αποδέχθηκε την αρχηγία με τον όρο ότι το κίνημά τους θα απαιτούσε:
1. Παραίτηση του Βασιλέως Κωνσταντίνου υπέρ του Διαδόχου του Θρόνου.
2. Άμεση διάλυση της Εθνοσυνέλευσης.
3. Σχηματισμό άχρωμης(υπερκομματικής) Κυβέρνησης, η οποία θα ενέπνεε εμπιστοσύνη στις Δυνάμεις της Συνεννόησης και θα προέβαινε στη ταχεία διενέργεια αμερόληπτων εκλογών, ώστε να αποφανθεί ο λαός για το πολίτευμα.
11η ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1922 ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες εκδηλώθηκε το κίνημα τις πρώτες πρωινές ώρες της 11ης Σεπτεμβρίου και επικράτησε αμέσως και σχεδόν αναίμακτα. Σις 12 Σεπτεμβρίου οι κινηματίες επιβιβάστηκαν σε ατμόπλοια, τα οποία με τη συνοδεία πολεμικών απέπλευσαν προς τον Πειραιά, ενώ το πρωί της 13ης Σεπτεμβρίου αεροπλάνο έρριπτε στην Αθήνα την επόμενη προκήρυξη του Αρχηγού του κινήματος:
<<Ο εν Μυτιλήνη και Χίω Στρατός και Στόλος μου ανέθεσαν αυθορμήτως την ηγεσίαν αυτών, όπως διατυπώσω εξ ονόματός των τας κάτωθι αξιώσεις, εν τη απολύτω πεποιθήσει ότι εις ταύτα είναι σύμφωνος και ο λοιπός στρατός και στόλος και ιδία ολόκληρος λαός(σημείωση συντάκτου:αλήθεια από που το εγνώριζαν οι κινηματίες), προ ασημάντου μειοψηφίας ουχί εξ ευγενών ελατηρίων αντιφρονούσης.
Η σωτηρία της Πατρίδος επιβάλλει τας αξιώσεις μας ταύτας:
1) Παραίτησις του Βασιλέως χάριν της Πατρίδος υπέρ του Διαδόχου.
2) Άμεσος διάλυσις της Εθνοσυνελεύσεως.
3) Σχηματισμός Κυβερνήσεως αχρόου εμπνεούσης εμπιστοσύνην εις την Αντάντ, δια την ταχίστην και αμερόληπτον ενέργειαν εκλογών Εθνοσυνελεύσεως και την διαχείρισιν των εξωτερικών ζητημάτων, μέχρι ου ο λαός αποφασίσει τελικώς περί της τύχης του.
4) Άμεσος ενίσχυσις του Θρακικού Μετώπου.
Ας επικρατήση παρ΄ ημίν ο αγνός πατριωτισμός προς αποσόβησιν αλληλοσπαραγμού και ταχυτέραν έναρξιν του έργου της Εθνικής παλινορθώσεως, δι ης θα ανασταλή η πλήρης καταστροφή προς ην φερόμεθα και θα επιτευχθή η σωτηρία της Πατρίδος>>.
Το βράδυ της 13ης Σεπτεμβρίου τα πλοία των κινηματιών κατέπλευσαν στο λιμάνι του Λαυρίου. Ταυτόχρονα απέστειλαν τελεσίγραφο προς την Κυβέρνηση εάν δέχεται τους όρους της προκήρυξης του Στυλιανού Γονατά με προθεσμία για απάντηση μέχρι τις 2200 ώρα της ιδίας ημέρας. Το τελεσίγραφο των κινηματιών παραλήφθηκε τη στιγμή, που συνεδρίαζε το Υπουργικό Συμβούλιο για να αποφασίσει τη στάση της Κυβέρνησης απέναντι στο κίνημα. Μετά από μακρά σύσκεψη αποφασίσθηκε η παραίτηση της Κυβέρνησης.
Την επομένη 14η Σεπτεμβρίου ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος, μη θέλοντας να γίνει αίτιος αδελφοκτόνου σύρραξης, υπέβαλε την παραίτησή του υπέρ του Διαδόχου Γεωργίου, που ορκίσθηκε αμέσως ως Βασιλεύς ο Γεώργιος Β΄, και απήυθυνε σχετικό διάγγελμα προς τον Ελληνικό λαό την ίδια ημέρα. Τέλος με τα μέλη της οικογενείας του τα μεσάνυκτα της 16ης Σεπτεμβρίου αναχώρησε για το Παλέρμο της Ιταλίας. Μετά την εξέλιξη αυτή τα πλοία των κινηματιών έπλευσαν από το Λαύριο στον Πειραιά και τα τμήματα με επικεφαλής τους ηγέτες τους παρελαύνοντας μέσου κεντρικών δρόμων της Αθήνας κατευθύνθηκαν στους στρατώνες τους.
Την ίδια ημέρα οι κινηματίες με τηλεγράφημα τους στον Ελευθέριο Βενιζέλο του εξέφραζαν την πλήρη εμπιστοσύνη τους και τον όριζαν ως αντιπρόσωπο τους στο εξωτερικό για τη διαχείριση του Εθνικού ζητήματος.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ.
Μετά την απομάκρυνση του Βασιλέως Κωνσταντίνου οι Σύμμαχοι προσέφεραν στους κινηματίες ως έπαθλο την παραχώρηση της Ανατολικής Θράκης στον Κεμάλ λίγες ημέρες αργότερα με τη Συμφωνία των Μουδανιών. Μια επώδυνος Συμφωνία για την Ελλάδα, που προετοιμάσθηκε και αποφασίσθηκε από τους Συμμάχους σε συνεργασία με τον Κεμάλ και απουσία της Ελλάδας. Γιατί τα Κεμαλικά στρατεύματα στερούμενα πολεμικού ναυτικού δεν είχαν καμία δυνατότητα κατάληψής της, ενώ είχε αρχίσει και η αναδιοργάνωση της Στρατιάς Θράκης. Και διερωτάται ο Έλληνας δεν ήταν αυτοί οι Σύμμαχοι, που προ διετίας είχαν υπογράψει τη Συνθήκη των Σεβρών με την οποία παρεχωρείτο η Ανατολική Θράκη στην Ελλάδα;
Περισσότερα για την αποδοχή από τους κινηματίες της εκκένωσης της Ελληνικότατης Ανατολικής Θράκης σε προσεχή
εμπεριστατωμένη ανάρτηση.
ΠΗΓΗ. Επίτομη Ιστορία της εκστρατείας στη Μικρά Ασία 1919-1922 της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού.
Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας.
Ένας ψυχή τε και σώματι Θρακιώτης.