Ο τεχνοκράτης που βρισκόταν στον πρωθυπουργικό θώκο όταν οι Γερμανοί εισέβαλαν. Δεν άντεξε την πίεση και τις κατηγορίες. Οι συνθήκες του θανάτου του έχουν δημιουργήσει θεωρίες περί δολοφονίας.
Η εφημερίδα «Ελέυθερον Βήμα» γράφει στο φύλλο της 19ης Απριλίου 1941: «Χθες την 4ην απογευματινήν ώραν απεβίωσεν αιφνιδίως ο πρόεδρος της Κυβερνήσεως Αλέξανδρος Κορυζής. Ο θάνατός του επήλθεν αιφνιδίως, ευθύς μετά το μεσημβρινόν υπουργικόν συμβούλιον, και ως ήτο επόμενον, το θλιβερόν άγγελμα, διατρέξεν αμέσως την πρωτεύουσαν, εβύθισεν εις λύπην την κοινήν γνώμην, η οποία με τόσην εκτίμησην περιέβαλλε τον αείμνηστον Κορυζήν ιδίως διά την λαμπράν παρ’αυτού διαχείρισιν των τυχών της χώρας κατά το τελευταίο τρίμηνον».
Ο Αλέξανδρος Κορυζής ήταν πρωθυπουργός της Ελλάδας όταν οι ναζιστικές δυνάμεις εισέβαλαν στην χώρα μας. Η αυτοκτονία του είναι ένα ακόμα τραγικό κεφάλαιο στην ελληνική ιστορία του Β’Παγκοσμίου. Οι συνθήκες του θανάτου του Κορυζή έχουν πυροδοτήσει διάφορες θεωρίες και μέχρι σήμερα υπάρχουν αναπάντητα ερωτήματα.
Ποιος ήταν ο Αλέξανδρος Κορυζής
Ο Αλέξανδρος Κορυζής (σε κείμενα της εποχής αναγράφεται και Κορίζης) γεννήθηκε στον Πόρο το 1885. Ήταν γιος του Γ. Κορυζή, που είχε διατελέσει βουλευτής Τροιζηνίας και δήμαρχος Πόρου, εγγονός του Σ. Κορυζή, επίσης βουλευτή Τροιζηνίας και δισέγγονος του αγωνιστή του 1821, Γ. Κορυζή. Από το 1901 ως το 1905 φοίτησε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ είχε ήδη προσληφθεί (1903) στην Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας. Πήρε μέρος στους βαλκανικούς πολέμους και επέστρεψε στην Εθνική Τράπεζα. Το 1919-1920 υπήρξε οικονομικός σύμβουλος του Ύπατου Αρμοστή Σμύρνης Αριστείδη Στεργιάδη. Εκεί ίδρυσε και οργάνωσε το υποκατάστημα της Εθνικής Τράπεζας. Το 1925 συνέβαλε στη δημιουργία του Αυτόνομου Σταφιδικού Οργανισμού (ΑΣΟ), του οποίου υπήρξε πρόεδρος στο ΔΣ του (1925 – 1928). Συνέβαλε επίσης στην ίδρυση της Αγροτικής Τράπεζας και ήταν ο πρώτος πρόεδρος του ΔΣ της (1929). Το 1928 διορίστηκε υποδιοικητής της Εθνικής Τράπεζας, ενώ κατ’ εντολή της κυβέρνησης υπέβαλε σχέδιο νόμου για τη σύσταση Ανώτατου Οικονομικού Συμβουλίου (1929). Διετέλεσε υπουργός οικονομικών στη βραχύβια κυβέρνηση Οθωναίου (7 – 10 Μαρτίου 1933) και υπουργός Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως (5 Αυγούστου 1936 – 12 Ιουλίου 1939) με πρωθυπουργό τον Ιωάννη Μεταξά. Μετά τον θάνατο του Ιωάννη Δροσόπουλου (9/8/1939) ανέλαβε τη θέση του διοικητή της Εθνικής Τράπεζας. Μετά τον αιφνίδιο θάνατο του Ι. Μεταξά τον Ιανουάριο του 1941, ο βασιλιάς Γεώργιος Β’ του ανέθεσε την πρωθυπουργία της Ελλάδας.
Ο Κορυζής ως πρωθυπουργός
Παράλληλα με την πρωθυπουργία ο Κορυζής ανέλαβε και όλα τα υπουργεία στα οποία ήταν επικεφαλής ο Μεταξάς (Εξωτερικών, Παιδείας και Θρησκευμάτων και Στρατιωτικών, Ναυτικών και Αεροπορίας). Θεωρούνταν ένας τεχνοκράτης της εποχής, άριστος γνώστης των οικονομικών ο οποίος όμως δεν είχε επαφή με την πολιτική. Ο Βρετανός πρεσβευτής στην Αθήνα, Μάικλ Πάλερετ, χαρακτηρίζει τον Κορυζή αδύναμο χαρακτήρα και άτομο χωρίς προσωπικότητα.
Με τον Κορυζή στην πρωθυπουργία η Ελλάδα απέκρουσε την εαρινή αντεπίθεση των Ιταλών στη Βόρεια Ήπειρο. Στη συνέχεια συνεργάστηκε με τους Βρετανούς για να αποφασιστεί ο τρόπος αντίδρασης στην επικείμενη γερμανική επίθεση.
Οι ναζιστικές δυνάμεις εισέβαλαν στα ελληνικά εδάφη στις 05:15 της 6ης Απριλίου 1941. Ο Γερμανός πρέσβης στην Ελλάδα, πρίγκιπας Βίκτορ φον Έρμπαχ, επισκέφθηκε τον Α. Κορυζή σπίτι του και του απέδωσε νότα, δηλ. διπλωματική διακοίνωση και του είπε: «Θα πρέπει να πληροφορήσω την υμετέρα εξοχότητα ότι την στιγμήν ταύτην εκ μέρους της γερμανικής κυβερνήσεως επιδίδεται διακοίνωσις εις τον εν Βερολίνω Έλληνα πρεσβευτήν. Διά της ανακοινώσεως σας γνωρίζομεν ότι τα γερμανικά στρατεύματα θα εισέλθουν εις το ελληνικόν έδαφος σήμερον την πρωίαν κατόπιν της εν Ελλάδι αφίξεως αγγλικών στρατιωτικών δυνάμεων». Ο Κορυζής απάντησε: «Παρακαλώ διαβιβάσατέ στην Υμετέραν κυβέρνησιν ότι η Ελλάς υπεραμυνόμενη του πατρίου εδάφους θα αντιτάξει αντίστασιν διά των όπλων εις πάσαν απόπειραν των γερμανικών στρατευμάτων όπως εισβάλουν εις αυτό». Τον Γερμανό πρέσβη, συνόδευε ο στρατιωτικός ακόλουθος, αντισυνταγματάρχης Φον Κλεμ Χόκενμπουργκ, ο οποίος μιλούσε ελληνικά.
Η κρίσιμη σύσκεψη
Οι γερμανικές δυνάμεις το πρωί της 9ης Απριλίου 1941 είχαν καταλάβει τη Θεσσαλονίκη και συνέχιζαν την προέλασή τους στη Νότια Ελλάδα. Το ελληνικό μέτωπο είχε καταρρεύσει. Στις 18 Απριλίου 1941, έγινε έκτακτη σύγκληση του υπουργικού συμβουλίου στο ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετάνια». Ο βασιλιάς Γεώργιος εξέφρασε την άποψη ότι ο Κορυζής δεν ήταν κατάλληλος για μια τέτοια κρίσιμη στιγμή.
Μετά τη λήξη της συνεδρίασης του υπουργικού συμβουλίου μια μικρή ομάδα έμεινε να συζητήσει τα μέτρα τήρησης της δημόσιας τάξης που έπρεπε να ληφθούν στην Αθήνα. Εκτός από τον Γεώργιο στην αίθουσα βρίσκονταν οι Κορυζής, Μανιαδάκης, ο Υφυπουργός Στρατιωτικών Παπαδήμας και ο φρούραρχος Καβράκος. Μετά την ολοκλήρωση της σύσκεψης ο βασιλιάς Γεώργιος και ο Κορυζής, έμειναν μόνοι τους για περίπου δέκα λεπτά. Παραμένει άγνωστο τι ακριβώς ειπώθηκε σε αυτό το τετ α τετ. Σύμφωνα με κάποιες πηγές ο Γεώργιος επέπληξε έντονα τον Κορυζή για το πώς διαχειρίστηκε την κατάσταση και την κατάρρευση του μετώπου. «Το βέβαιον είναι, κύριε πρόεδρε, ότι διέφυγε ο έλεγχος της καταστάσεως από τας χείρας σας» φέρεται να του είπε. Ο Κορυζής ζήτησε να αντικατασταθεί από κάποιον με εμπειρία στα στρατιωτικά και τόνισε: «Μεγαλειότατε, όλος μου ο βίος είναι μια σειρά πράξεων τιμίων. Υπήρξα τίμιος, είμαι τίμιος και θα πεθάνω τίμιος άνθρωπος. Μεγαλειότατε, πηγαίνω εις την οικία μου δια να αναπαυθώ επ’ ολίγον, επειδή είμαι κουρασμένος. Ελπίζω να σας δω συντόμως».
Βγαίνοντας από την αίθουσα, συνάντησε τον υπουργό Κωνσταντίνο Κοτζιά, ο οποίος βλέποντάς τον αναστατωμένο τον ρώτησε τι συμβαίνει. «Τίποτε», απάντησε ο Κορυζής. Στην είσοδο του «Μεγάλη Βρετάνια» συναντήθηκε με τον πρίγκιπα Πέτρο, ο οποίος γράφει στα απομνημονεύματά του: «Σπρώξαμε ελαφρά ο ένας τον άλλον και πρόλαβα να ρίξω μια γρήγορη ματιά στο τραβηγμένο και καταβεβλημένο πρόσωπό του, μέσα από το τζάμι που μας χώριζε. Σκέφθηκα πόσο κουρασμένος φαινόταν και είπα στον εαυτό μου ότι δεν ήταν παράξενο, αφού αυτός ήταν φορτωμένος με τόσες πολλές ευθύνες στην παρούσα φάση».
Η αυτοκτονία
Ο Αλέξανδρος Κορυζής μετέβη στο σπίτι του, στο νούμερο 51 της Λεωφόρου Κηφισίας. Ήταν «κάτωχρος και συντετριμμένος» θα πει αργότερα η σύζυγός του. Πήγε στο γραφείο του και ζήτησε να μην τον ενοχλήσει κανείς γιατί ήθελε να γράψει μια επιστολή.
Την ίδια ώρα ο βασιλιάς Γεώργιος ζήτησε από τον Ιωάννη Διάκο να πάει στο σπίτι του Κορυζή και να τον ειδοποιήσει να επιστρέψει στο «Μεγάλη Βρετάνια», γιατί τον χρειάζεται. Ο Διάκος ήταν δημοσιογράφος που εξέδιδε την εφημερίδα «Εφημερίς των Ελλήνων», διετέλεσε ιδιαίτερος γραμματέας και εξ απορρήτων σύμβουλος του Ι. Μεταξά και συμμετείχε σε όλα τα υπουργικά συμβούλια.
Φτάνοντας στο σπίτι του Κορυζή ο Διάκος ανέβηκε από τις σκάλες καθώς ο ανελκυστήρας ήταν χαλασμένος. Αργότερα θα διηγηθεί στον Κωνσταντίνο Κοτζιά:
«Κτύπησα την πόρτα και μου άνοιξε αμέσως η κυρία Κορυζή. Τη ρώτησα με κομμένη αναπνοή και αγωνία που είναι ο πρόεδρος «Στο δωμάτιό του», μου απάντησε ταραγμένη και με ανησυχία. Πάμε αμέσως εκεί, φοβούμαι κάποιο κακό ανεπανόρθωτο! Την ακολούθησα τρέχοντας στο δωμάτιο του πρωθυπουργού.
Η πόρτα ήταν κλειστή. Με το πρώτο κτύπημά μας και την προσφώνηση του ονόματός του ακούσαμε έναν πυροβολισμό και μείναμε αποσβολωμένοι. Αμέσως κατόπιν δεύτερος πυροβολισμός! Σπάσαμε την πόρτα, ενώ ελπίζαμε να μην αντικρίσουμε το θέαμα που φοβόμαστε. Ο Αλέξανδρος Κορυζής ήταν νεκρός, επάνω στο κρεβάτι του, με την εικόνα της Παναγιάς στο στήθος του. Από την νεκροψία που διενεργήθηκε, διαπιστώσαμε ότι ο Κορυζής έφερε δύο διαμπερή τραύματα στην καρδιά. Το γεγονός αυτό εκμεταλλεύτηκε εύλογα η γερμανική προπαγάνδα και έκανε λόγο για τη δολοφονία του Έλληνα πρωθυπουργού από τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες. Ποιος αυτοπυροβολείται άλλωστε δυο φορές στην καρδιά;».
Όταν ο βασιλιάς ενημερώθηκε για τα γεγονότα φέρεται να είπε: «Δεν του είπα τίποτα να του κακοφανεί! Ξαφνικά μου εφίλησε το χέρι, εσηκώθηκε να φύγει και μου είπεν ότι πηγαίνει σπίτι του, δι’ υποθέσεις του. Είναι τραγικό, είναι απίστευτο! Δεν του είπα τίποτα ώστε να του κακοφανεί». Με απόφαση του Γεωργίου δεν ανακοινώθηκε ότι ο Κορυζής αυτοκτόνησε, για να μην κλονιστεί το ηθικό του λαού. Η επίσημη ενημέρωση ανέφερε ότι «ο πρωθυπουργός Αλέξ. Κορυζής απεβίωσεν αιφνιδίως». Αυτό έγραψαν και οι εφημερίδες την επόμενη μέρα.
Τα ερωτηματικά
Ο Αλέξανδρος Κορύζης βρέθηκε νεκρός στις 16:15 της 18ης Απριλίου 1941. Οι συνθήκες του θανάτου του δημιούργησαν ερωτηματικά και μια θεωρία ότι τελικά είχε δολοφονηθεί. Είναι σίγουρα περίεργο το γεγονός ότι ο Κορυζής πρόλαβε και αυτοπυροβολήθηκε δύο φορές όταν και οι δύο σφαίρες είχαν βρει την καρδιά του. Ιατροδικαστές αναφέρουν ότι με ένα τραύμα ήδη στην καρδιά δεν θα είχε δύναμη να τραβήξει και πάλι τη σκανδάλη. Επιπλέον αναφορές της εποχής τονίζουν ότι ο Κορυζής βρέθηκε με το περίστροφο στο αριστερό χέρι. Αυτός όμως ήταν δεξιόχειρας.
Ο Κωνσταντίνος Κοτζιάς στο βιβλίο του Ελλάς, ο πόλεμος και η δόξα της ότι οι μόνοι άνθρωποι που γνώριζαν την αλήθεια ήταν ο Γεώργιος, ο Κ. Μανιαδάκης και ο μυστικοσύμβουλος Ι. Διάκος. Διάφορες θεωρίες κυκλοφόρησαν αναφορικά με τον θάνατο του Κορυζή. Το δεδομένο είναι ότι ο Κορυζής έφυγε συντετριμμένος από τη συζήτηση με τον βασιλιά μετά της κατηγορίες για λάθος χειρισμούς. Όσοι τον γνώριζαν συμφωνούν πως ήταν ένας αδύναμος χαρακτήρας και ένας ευαίσθητος άνθρωπος που θα μπορούσε να οδηγηθεί στην αυτοκτονία υπό ένα τόσο τεράστιο βάρος.
Το πρωινό της 27ης Απριλίου, εννέα μέρες μετά την αυτοκτονία του Κορυζή, τα γερμανικά στρατεύματα μπήκαν στην Αθήνα και η καταστροφική για την Ελλάδα Κατοχή ξεκίνησε…