ΝΤΑΛΑΜΑΝΙ. 24-25 Ιανουαρίου 1945.
Ομαδική Δολοφονία 45 αμάχων από τον ΕΛΑΣ, τον καπετάν Τζουμερκιώτη (μόνιμο υπολοχαγό Γεράσιμο Μαλτέζο).
Ο ΕΛΑΣ έχει ηττηθεί στα Δεκεμβριανά αλλά στην Ήπειρο, όπως και στο μεγαλύτερο μέρος της Ελλάδος κυριαρχεί ακόμη.
Ο ΕΔΕΣ του Ζέρβα έχει φύγει στην Κέρκυρα και μαζί του πολλοί από τους αμάχους που τον στήριζαν στην Ήπειρο.
Πολλοί, που είχαν στοχοποιηθεί από το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, δεν έφυγαν για διαφόρους λόγους.
Είχαν προηγηθεί εμφύλιες αιματηρές συγκρούσεις στην Πρέβεζα τον Σεπτέμβριο του 1944, με αιτία την επιμονή του ΕΛΑΣ να καταλάβει την Πρέβεζα η οποία όμως είχε σαφώς στη ζώνη του ΕΔΕΣ από τους Βρετανούς.
Οι ιστοριογράφοι της Αριστεράς προσπαθούν να συνδέσουν την ομαδική δολοφονία των 45 στο Νταλαμάνι με τα γεγονότα της Πρέβεζας και ιδίως την εκτέλεση 48 ΕΑΜιτών από μονάδα τους ΕΔΕΣ υπό τον ταγματάρχη Δημήτρη Γαλάνη, και άλλοι με την αιχμαλωσία του Τζουμερκιώτη από τον ΕΔΕΣ το 1943.
Γεγονός είναι ότι το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ μετά την απομάκρυνση του ΕΔΕΣ στην Κέρκυρα τον Δεκέμβριο του 1944, για πρώτη φορά ήταν κύριοι της Ηπείρου και δια των συλλήψεων και εκτελέσεων ήθελαν να επιβάλουν την εξουσία τους και να λύσουν «λογαρασμούς» με την «αντίδραση» που είχε στηρίξει το Ζέρβα.
Ο Τζουμερκιώτης είχε εγκαταστήσει το αρχηγείο του στο χωριό ΔΕΡΒΙΖΙΑΝΑ της Λάκκας Σουλίου.
Οι 45 δολοφονημένοι στο Νταλαμάνι είναι μέρος από το σύνολο των 150 περίπου που δολοφονήθηκαν στην περιοχή του Σουλίου.
Ακολουθεί η καλύτερη περιγραφή που βρήκα για το Νταλαμάνι, του Χρήστου Γκόγκα:
«….Στις 24 το βράδυ ξηµερώνοντας 25 του Αγίου Γρηγορίου είχανε µάσει απάνω στα ∆ερβίζιανα τους Κολιοδηµητραίους στο σπίτι του παπά Βησσάρη µαζί µε κάτι άλλους.
Αυτοί οι Κολιοδηµητραίοι ήταν κλέφτες.
∆εν έφυγαν µε τον Ζέρβα στην Κέρκυρα παρότι είχαν συνεργαστεί παλιότερα γιατί είχανε κλέψει λίρες και είχαν µαλώσει.
.
Οι ΕΑΜίτες τώρα τους υποσχέθηκαν ότι θα είναι πάλι όπως ήταν µε τον Ζέρβα.
∆ηλαδή οπλαρχηγοί.
Και εκείνο το βράδυ στο σπίτι του παπά Βησσάρη που τους κάλεσαν δήθεν για γλέντι τους έστησαν παγίδα.
Πήγαν αυτοί όλοι, καµιά 30ριά πρέπει να ήταν ίσως και λίγοι παραπάνω, αλλά άφησαν τα όπλα απ’ έξω. Τα κρέµασαν και µπήκαν µέσα.
Άρχισαν λοιπόν και γλένταγαν.
Οι ΕΑΜίτες τους περικύκλωσαν, µπήκαν µε τα όπλα µέσα και τους διέταξαν «τα χέρια απάνω».
Τους συλλάβανε λοιπόν και τους εκτέλεσαν στις 25 το βράδυ στο Νταλαµάνι. 45 άτοµα.
Και δεν ήταν µόνο οι Κολιοδηµητραίοι.
Είχανε πιάσει από το Πολυστάφυλο, τον ξάδερφό µου τον Βασίλη Καραβίδα και τον Απόστολο Αποστόλου τον Πεθαµένο που είχε το σπίτι που έµενε ο Κοσίντας.
Ήτανε και τον πατέρα µου να πάρουν αλλά δεν τον πήραν γιατί τον είχε πάρει πριν λίγες µέρες η ΕΠΟ, η δική τους αστυνοµία στο Ζάλογγο, στην Καµαρίνα.
∆εν ήταν στο χωριό ο Βαγγέλη Καραβίδας;
Στο χωριό ήταν.
Τον πιάσανε και τον πήγανε στον διοικητή του ΕΛΑΣ να δώσει ανάκριση για το τι έχει κάνει και ανάλογα µε την κατηγορία µπορεί και να τον σκοτώνανε.
Αλλά σκοτώσανε και τον Χριστόφορο Καϊάφα στο Τσεκούρι Πρεβέζης.
Εκείνες τις µέρες, µαζί µε άλλους κατοίκους του Φαναρίου.
Αυτός είχε έρθει από την Αθήνα που ζούσε πολλά χρόνια σαν διαφωτιστής του ΕΑΜ.
Μετά πήγε στον Ζέρβα και ήταν πληροφοριοδότης.
Οπότε τον σκοτώσαν ως προδότη.
Είχανε πάρει και τον παπά ∆ηµήτρη, τον πατέρα του Χρηστο Παπά, που είχε ντυθεί φαντάρος µε στρα- τιωτικά του Ζέρβα.
Και τελικά τον απόλικαν, σκότωσαν έναν παπά άλλον από το Καναλάκι.
Ξέρω καλά πως τον παπά ∆ηµήτρη τον γλίτωσε ο Κιάµος.
∆εν ξέρω µόνο πως και γιατί.
Εκεί στο Τσεκούρι µέσα στους σκοτωµένους ήταν και ένας γιατρός από την Πρέβεζα, Ματσαηδόνη τον λέγανε.
Τον πήρε και δεν τον πήρε η σφαίρα, ήταν πεσµένος µαζί µε τους πεθαµένους και είχε στο δάχτυλο και ένα δαχτυλίδι χρυσό.
Πήγε λοιπόν ένας αντάρτης να του το βγάλει.
Του φωνάζει λοιπόν ένας άλλος αντάρτης «τι τηράς να το βγάλεις.
Κόψτου το δάχτυλο».
Αυτός ο γιατρός όµως τα άκουγε αυτά γιατί ζούσε ακόµα.
Και αυτά µας τα έλεγε ο ίδιος ο Ματσαηδόνης που τελικά επέζησε.
Ποιοι άλλοι ήταν στο Νταλαµάνι παππού;
Συνολικά πρέπει να ήταν 45.
Από το χωριό µας ήταν οι δύο που σου ανέφερα.
Ο Βασίλης και ο Αποστόλη Πάνος.
Από τον Άσσο ήταν 2. Από τα ∆ερβίζιανα 3, ανάµεσά τους και ο παπά Βησάρρης, το παιδί του και έ- νας ∆ερδεµέζης.
Από το Αλεποχώρι ήταν ο πατέρας του Αριστείδη Παππά, παππούς της µητέρας σου.
Και άλλοι πολλοί απ’ όλη τη Λάκκα.
Ήταν δυο αδέρφια της Τάκη Ποστόλενας και µια νύφη.
Με ποια κριτήρια επέλεξαν αυτούς που σκότωσαν;
Το παιδί του Παπά Βησσάρη ήταν γαµπρός του Κολιοδηµήτρη.
Ο Βασίλης Καραβίδας δούλευε τότε στον ΟΤΕ υπάλληλος.
Και είχαν κόψει κάποιο καλώδιο πέρα στου Ντώνη κάποιοι τσιοµπαναραίοι, γιατί τα τηλέφωνα τα χανε σβάρα τότες, δεν είχαν κολώνες.
Είχανε πει ότι τα καλώδια αυτά τα έκοψε ο Κώστα Θάνος µε τον Κώστα Μπακόλα (τον ΚωσταΚίτσιο).
Και επειδή κάποτε είχαν φάει ξύλο µερικοί αριστεροί εδώ από τους εδεσίτες στην Παναγία, για να βγάλουν κι αυτοί τα αντίποινα σκότωσαν αυτούς που σκότωσαν.
Άδικα και σκληρά.
Πότε έγινε γνωστό το Νταλαµάνι;
Εσείς πως το µάθατε;
Εγώ τότε είχα πάει στην Πρέβεζα.
Στις 6 Γενάρη του 45 παρουσιάστηκα µε το όπλο αντάρτης στην Πρέβεζα µε το ΕΑΜ.
Φοβόµουν να µη µε σκοτώσουν.
∆εν πήγα δηλαδή από ιδεολογία.
Οι αντάρτες εκεί έλεγαν τα τραγούδια τους.
Εµείς τι να τραγουδάγαµε;
Του Τάκη του είχαν σκοτώσει τον πατέρα, εµένα τον δικό µου τον είχανε στη Φυλακή στην Άρτα για να τον σκοτώσουν.
Εµείς θα τραγουδάγαµε «Στ’ άρµατα στ’ άρµατα εµπρός στον αγώνα»;
Ήµουν στην Πρέβεζα, στις Παράγκες στη Βρυσούλα.
Έβρεχε ασταµάτητα εκείνες τις µέρες, ήταν χειµώνας φοβερός.
Από το χωριό ήταν ακόµη ο Τάκης ο Πεθαµένος (Αποστόλου), ο Πάνος Σκουλίκας, ο Γιάννο Παππάς και άλλοι.
Εµείς είχαµε πάει τελευταίοι ως εθελοντές.
Στις 25 του µηνός το πρωί έρχεται ένας αξιωµατικός εκεί µέσα που είµαστε οι λεγόµενοι αντάρτες του ΕΑΜ και λέει: «απόψε στο Νταλαµάνι σκότωσαν 12 Κολιοδηµητραίους».
Εκεί λοιπόν στην Πρέβεζα έµαθα για το Νταλαµάνι.
Από την Πρέβεζα απολύθηκα όταν υπογράφηκε το Σύµφωνο της Βάρκιζας στις 12 Φλεβάρη του 1945.
Μας είπαν τότε από το ΕΑΜ, µας κάλεσαν µια µέρα στο Νικολίτσι στο Σχολείο εκεί σε µια µάντρα µεγάλη, να πάτε στα σπίτια σας αλλά εµείς είµαστε εδώ, να προσέξετε.
Πέρασε βέβαια κάποιος καιρός και αυτοί ξαναβγήκαν στα βουνά, Βίτσι και Γράµµο.
Εσύ πήγες παππού στο Νταλαµάνι;
Πήγα όταν τους βγάλανε απ’ τα χαντάκια.
Μετά από 40 µέρες.
Οι Εαµίτες είχαν φύγει γληγορότερα αλλά δεν τολµούσε ο κόσµος να πάει.
Λέγαµε ότι κάποιοι φυλάνε το χώρο.
Πέρασαν λοιπόν 40 µέρες το πήραν απόφαση απ’ όλα τα χωριά και πήγανε εκεί.
Πήγα και γω και είδα.
Τι να ιδής.
Τους είχαν δεµένους δυό δυό και τρείς τρείς, µε καλώδια, σκοτωµένους, τους είχαν πετάξει σ’ ένα χαντάκι και τους είχαν ρίξει λίγο χώµα από πάνω. Είναι εκεί που έχει γίνει το εκκλησάκι τώρα.
Ο καθένας πήρε το νεκρό τους και τους έθαψαν στο χωριό τους.
Ήταν ένας από τους Παπαδάτες, ένας κοντούτσικος ο Κίτσος, ο οποίος τους έβγαλε έξω από το λάκκο.
Και µάλιστα µια νύφη του Καραµπάτσα είχε 30 λίρες σε απόκρυφο σηµείο και του είπε ο Καραµπάτσας ψάξε να βρεις τις λίρες και πράγµατι τις βρήκαν και έδωκε και µια λίρα σε αυτόν τον ΚίτσοΤόλη από τους Παπαδάτες.
Στο επόµενο φύλλο το γ’ µέρος των αναµνήσεων του Κώστα Καραβίδα….».
Τέλος, ο συγγραφέας Χαρίλαος Τσόγκας γράφει για το έγκλημα στο Νταλαμάνι:
«Στο Νταλαμάνι με τις εκτελέσεις αθώων πολιτών, μεταξύ των οποίων και ιερείς, νήπια, έγκυες γυναίκες, πρόεδροι κοινοτήτων, δάσκαλοι, έντιμοι και φιλήσυχοι κάτοικοι, έλαβον χώραν στυγηρά ομαδικά βασανιστήρια και πραγματοποιήθηκαν θηριωδίες με απύθμενα βασανιστικά μαρτύρια.
Και τα μαρτύρια αυτά τα διέπραξαν εν ονόματι της κοινωνικής δικαιοσύνης και ισότητας, όπως έλεγαν…».
Όλα ξεχάστηκαν, στο όνομα της ΄πολιτικής «της λήθης για εθνική ομόνοια».